میزان آلودگی تولید شده توسط پتروشیمی چقدر است و چطور قابل کنترل هستند؟

پتروشیمی‌ها به‌دلیل ماهیت فعالیتشان، آلاینده‌های مختلفی را به محیط زیست وارد می‌کنند. استفاده زیاد از محصولات وابسته به نفت و گاز،‌ در کنار دیگر تولیدات پتروشیمی‌ها، باعث روشن شدن چراغ خطر در بسیاری مناطق محیط زیست در سراسر جهان شده است. مواردی مانند افزایش استفاده از کودهای شیمیایی در ایران و دیگر کشورهای صاحب صنعت کشاورزی، مشکلات مربوط به پسماند‌های پتروشیمی‌های اطراف خلیج فارس، و دیگر آلاینده‌هایی که پتروشیمی‌ها وارد هوای کشور می‌کنند، مواردی است که باید خیلی جدی مورد توجه قرار داشته باشند. میزان آلودگی تولید شده توسط هرکدام از این فعالیت‌های پتروشیمی متفاوت هستند،‌ اما کارشناسان روش‌هایی را برای کنترل آن‌ها پیشنهاد داده‌اند که در ادامه در مورد آن‌ها بیشتر خواهیم گفت.

آلاینده‌های رایج پتروشیمی

پتروشیمی‌ها با توجه به نوع فعالیت خود و البته نسبت به موادی که تولید می‌کنند، می‌توانند آلاینده‌های مختلفی را وارد چرخه طبیعت کنند. آلاینده‌های رایج پتروشیمی را می‌توان در چند گروه تقسیم‌بندی کرد:

• آلاینده‌های هوا: ذرات معلقی مانند اکسیدهای گوگرد، ترکیبات آلی فرار و نیتروژن در کنار گازهای گلخانه‌ای مانند دی اکسید کربن، از مهم‌ترین آلاینده‌های هوا هستند که پتروشیمی‌ها تولید می‌کنند.
• آلاینده‌های خاک: ریزگردهای سمی که از فرآیندهای تولید مواد پتروشیمی تولید می‌شوند در کنار نشت مواد شیمیایی از کارخانه‌ها، از مواردی است که باعث آلودگی خاک می‌شوند.
• آلاینده‌های آب: پتروشیمی‌های اطراف خلیج فارس، می‌توانند با ریختن فاضلاب‌های صنعتی حاوی مواد شیمیایی سمی، فلزات سنگین و هیدروکربن‌ها به داخل آب، باعث آلودگی آب دریاها شوند.

تاثیرات آلاینده‌ها بر محیط زیست و سلامت انسان‌ها

هوا، آب و خاک، سه عامل موثر در روند زندگی انسان‌ها و تمامی موجودات کره زمین هستند. آلودگی هر کدام از این‌ها می‌تواند تهدیدهای جدی برای محیط زیست ایجاد کند.

ذرات معلق جامد یا مایع موجود در هوا،‌ اکسیدهای گوگرد و نیتروژن و ترکیات آلی فرار می‌توانند دلیل انواع مشکلات تنفسی، بیماری‌های قلبی و حتی سرطان باشد. گازهای گلخانه‌ای هم باعث به دام انداختن گرما در اتمسفر شده و با گرم شدن کره زمین، روند فعالیت محیط زیست مختل می‌شود.

از طرفی فاضلاب‌های صنعتی و مواد شیمیایی که به داخل دریاها ریخته می‌شوند، به دلیل داشتن مواد سمی، فلزات سنگین و هیدروکربن‌ها، زندگی موجودات دریایی را با خطر شدید روبه‌رو می‌کنند. این اتفاق به‌صورت غیرمستقیم روی زندگی انسان‌ها هم تاثیرگذار است.

ریزگردهای سمی و مواد شیمیایی که وارد خاک‌ می‌شوند باعث آلوده شدن آن شده و در نتیجه فعالیت‌های کشاورزی با مشکل روبه‌رو می‌شوند. از طرف دیگر این مواد روی خاک باقی می‌مانند و با طوفان‌ها و بادهای مختلف وارد مناطق دیگر شده و باعث ایجاد مشکلات تنفسی در موجودات زنده می‌شوند.

علاوه بر تمامی این‌ها، پتروشیمی‌ها، آلودگی‌های صوتی و نوری هم در محیط‌های اطرافشان ایجاد می‌کنند که روی زندگی موجودات منطقه، تاثیر نامطلوب خواهد گذاشت. همین‌طور که می‌بینیم، تاثیر آلایندهای پتروشیمی‌ها بر محیط زیست و سلامت انسان، بسیار قابل توجه است. به همین دلیل کنترل آلودگی‌های مربوط به پتروشیمی‌ها باید به‌عنوان یک ضرورت حیاتی در نظر گرفته شود.

راه‌کارهای کنترل آلودگی‌های پتروشیمی

در مورد آلاینده‌های پتروشیمی و تاثیر مخرب آن‌ها بر محیط زیست و سلامت انسان‌ها گفتیم. حالا می‌خواهیم ببینیم که چاره چیست؟ آیا راه‌حلی برای کنترل این آلاینده‌ها و تاثیرات آن‌ها وجود دارد؟ پاسخ مثبت است. کارشناسان محیط زیست و فعالان سلامت، راه‌کارهای گوناگونی را برای کنترل اثرات آلاینده‌های مواد پتروشیمی پیشنهاد داده‌اند که به بعضی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

• استفاده از فناوری‌های پاک  Clean Technology

این فناوری‌ها شامل محصولات یا خدماتی هستند که هدف آن‌ها کاهش اثرات منفی روی محیط زیست است. از جمله این فناوری‌ها می‌توان به بازیافت، استفاده از انرژی‌های آبی یا خورشیدی و به‌طور کلی انرژی‌های تجدید‌پذیر، حمل و نقل سبز و مواردی مانند این‌هاست که می‌تواند تا حد زیادی به کم کردن انتشار آلاینده‌ها کمک کند.

• بهبود کارآیی سیستم‌های کنترل آلودگی

یکی از مشکلات پتروشیمی‌ها در ایران، که شاید دلیل اصلی آن‌ها تحریم‌ها باشد، فرسوده شدن دستگاه‌هاست. همین موضوع می‌تواند باعث کاهش عملکرد سیستم‌های کنترل آلودگی شود. پس در قدم دوم می‌توان این دستگاه‌ها و سیستم‌های کنترل آلودگی را بهینه‌سازی کرده و از عملکرد صحیح آن‌ها اطمینان حاصل کرد.

• رعایت قوانین و مقررات زیست محیطی

وجود قوانین سخت‌گیرانه در مورد عدم انتشار آلاینده‌ها توسط پتروشیمی‌ها، کاری است که نهادهای دولتی باید آن را انجام دهند. وضع قوانین محدودکننده و حذف راه‌های فرار، می‌تواند قدمی محکم و موثر در کاهش آلایندگی‌ها باشد.

• ایجاد فضای سبز

ایجاد فضای سبز در محیط‌های اطراف پتروشیمی‌ها، تا حدی می‌تواند اثرات تخریبی آلاینده‌‌ها را کاهش دهد.

• استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر

یکی دیگر از راه‌کارهای موثر در کنترل آلودگی،‌ استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در پتروشیمی‌هاست. کاهش اتکا به سوخت‌های فسیلی برای تولید بخار و برق در تاسیسات پتروشیمی‌ها با کمک انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی باد، خورشید،‌ آب و سوخت‌های زیستی می‌تواند تا حد بسیار زیادی آلایندگی‌های پتروشیمی‌ها را کاهش دهد.

سخن پایانی

نوع فرآیندهای پتروشیمی‌ها، فناوری‌های مورد استفاده، کیفیت مواد اولیه و کارآیی سیستم‌های کنترل آلودگی، از جمله مهم‌ترین دلایل موثر در مقدار آلودگی است که پتروشیمی‌ها عامل آن هستند. کنترل آلودگی پتروشیمی‌ها چالش پیچیده‌ای است که نیاز به همکاری دولت، صنعت و جامعه دارد. از یک سو، فعالیت پتروشیمی‌ها نقش مهمی در حرکت چرخ اقتصاد کشور دارد و از سوی دیگر، آلایندگی‌های ایجاد شده توسط آن‌ها،‌ تاثیرات مخرب بر محیط زیست و سلامت انسان‌ها دارد. پس باید برای رفع این مشکل چاره اندیشید.

با اتخاد تصمیم‌های مناسب می‌توان آلودگی‌های ناشی از این صنعت را تا حد زیادی کاهش داده و از سلامت محیط زیست و انسان‌ها محافظت کرد. بیش از همه، دولت می‌تواند در این زمینه مانع از بین رفتن سرمایه‌های طبیعی و محیط زیستی کشور و سلامت شهروندان باشد.