آیا وجود پتروشیمی‌ در کشورهای جهان سوم یک فرصت است یا تهدید برای محیط زیست؟

پتروشیمی،‌ یک صنعت بزرگ و پیچیده است که نقش مهمی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کند. مواد پتروشیمی در طیف‌ گسترده‌ای از محصولات و صنایع، استفاده می‌شوند. این روزها کشورهایی مانند ایالات متحده،‌ کره‌ جنوبی، ژاپن و آلمان به‌عنوان کشورهای مطرح در دنیا،‌ در صنعت پتروشیمی فعالیت زیادی دارند. در کنار این کشورها، بعضی از کشورهای جهان سوم و کشورهای در حال توسعه هم در این صنعت فعالیت خوبی دارند.

وجود پتروشیمی در این کشورها هم فرصت است و هم تهدید. این پارادوکس، شرایط جالبی را در مورد این کشورها ایجاد کرده که در مورد آن‌ بیشتر خواهیم گفت.

فرصت‌ها

در بخش اول در مورد فرصت‌هایی که پتروشیمی در دسترس کشورهای جهان سوم قرار می‌دهد، صحبت می‌کنیم. جدا از بحث منابع مختلف طبیعی در هر کشور، وجود صنایع مختلف، می‌تواند باعث رشد کشورها در حوزه‌های مختلف شود. پتروشیمی یکی از سودآورترین صنایعی است که می‌تواند گاهی به‌تنهایی، چرخ اقتصاد یک کشور را به گردش بیاندازد. فرصت‌هایی که پتروشیمی برای کشورهای هان سوم یا کشورهای در حال توسعه فراهم می‌کند عبارتند از:

• توسعه اقتصادی

مهم‌ترین نتیجه وجود پتروشیمی فعال در کشورها، توسعه اقتصادی است. پتروشیمی‌ها در درجه اول می‌توانند با ایجاد شغل، شرایط خوبی را در هر کشور فراهم کنند. در درجه دوم، تولید محصولات متنوع از مواد پتروشیمی، به رشد اقتصادی کشورها کمک می‌کند. استفاده از این محصولات در داخل کشورها از یک سو، و صادرات آن‌ها به کشورهای خواهان این محصولات از سوی دیگر، می‌تواند منافع اقتصادی خوبی برای هر کشور ایجاد کند.

• دسترسی به مواد اولیه

نکته بعدی این است که کشورهای صاحب پتروشیمی، معمولا به مواد اولیه مهمی مانند پلاستیک، کودهای شیمیایی و سوخت، دسترسی مناسبی دارند. چرا که این کشورها خود،‌ تولیدکننده این مواد هستند.

• توسعه زیر ساخت‌ها

فرصت بعدی که پتروشیمی در اختیار کشورهای جهان سوم می‌گذارد، توسعه زیرساخت‌هاست. در کنار درآمد خوبی که این پتروشیمی‌ها می‌توانند وارد کشور کنند، امکان توسعه زیرساخت‌هایی ماند جاده‌ها،‌ بنادر و نیروگاه‌ها وجود خواهد داشت.

تهدیدها

در کنار فرصت‌هایی که از آن‌ها نام‌ بردیم، پتروشیمی برای بسیاری از کشورهای جهان سوم، می‌تواند در موارد مختلف،‌ یک تهدید به حساب بیاید. مواردی مانند:

• آلودگی

اولین و مهم‌ترین تهدید پتروشیمی‌ها، آلودگی‌های زیست محیطی است. پتروشیمی‌ها می‌توانند آلاینده‌های زیادی را به محیط زیست وارد کنند. این آلودگی‌ها بر سلامت انسان‌ها، کیفیت هوا، آب، خاک و تنوع زیستی در کشورها، آسیب وارد کند. ورود پسماندهای پتروشیمی‌ها به دریا یا خاک،‌ می‌تواند مشکلات زیادی را در زیست بوم مناطق مختلف ایجاد کند. از طرفی گازهایی هم که از فعالیت این واحدها وارد هوا می‌شود، مشکلات مختلف سلامتی را برای موجودات زنده به وجود می‌آورد.

• ناعدالتی اجتماعی

یک نکته ظریف در مورد پتروشیمی‌ها این است که این کارخانه‌ها عموما در مناطق فقیر و دور از شهرهای صنعتی و کلان شهرها ساخته می‌شوند. این موضوع ممکن است باعث آوارگی مردم آن منطقه به دلیل آلودگی‌های محیطی یا آلودگی‌های صوتی و نوری که پتروشیمی‌ها ایجاد می‌کنند شود. در عین حال مشکلات اجتماعی مختلفی هم با وجود این پتروشیمی‌ها ممکن است در بافت این مناطق ایجاد شود که باعث آزار مردم بومی منطقه شود.

• وابستگی به منابع تجدیدناپذیر

ما در دنیا با دو گروه منابع عمده سروکار داریم: منابع تجدیدناپذیر و منابع تجدیدپذیر.

سروکار پتروشیمی‌ها با منابع تجدیدناپذیر است. منابعی مانند نفت و گاز طبیعی که با استفاده و اتکای بیش از حد به آن‌ها، نه تنها مشکلات زیست محیطی زیادی را می‌بنیم، بلکه امنیت این انرژی‌ها هم در آینده دچار مشکل خواهد شد.

• تغییرات اقلیمی و ناپایداری محیط زیست

مشکل عمده بعدی که البته علاوه بر کشورهای جهان سوم، می‌تواند روی کشورهای دیگر هم تاثیرگذار باشد، تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت پتروشیمی‌هاست. تولید گازهای گلخانه‌ای یکی از مهم‌ترین تهدیدهایی است که پتروشیمی‌ها برای کشورها دارند. با تولید دی اکسید کربن که یکی از مهم‌ترین گازهای گلخانه‌ای است، هوای گرم در جو زمین حبس می‌شود. گرمای بیش از حد کره‌ زمین، می‌تواند به مرور زمان فاجعه آفرین باشد.

این موضوع در کشورهای جهان سوم دارای پتروشیمی، به‌صورت مشکلاتی مانند گرم شدن منطقه و از بین رفتن شرایط کشاورزی خود را می‌تواند نشان بدهد. از طرفی، خشکسالی‌های ناشی از این گرما، باعث وجود طوفان‌های مختلف و حمله ریزگردها به شهرهای بزرگ شود. مشکلی که حداقل در کشور خودمان با عوارض ناشی از آن، سال‌هاست که درگیریم.

راهکار چیست؟

طبیعی است که این تهدیدها باید جدی گرفته شوند. اگر بخواهیم تنها به فرصت‌های خوبی که پتروشیمی‌ها برای کشورها ایجاد می‌کنند توجه کنیم، به مرور زمان با تخریب محیط زیست و مشکلاتی روبه‌رو می‌شویم که چالش‌های جدیدی را برای این کشورها ایجاد می‌کنند.

استفاده از سوخت‌های تجدیدپذیر مانند انرژی نور خورشید،‌ آب یا باد،‌ در کنار قوانین سخت‌گیرانه زیست محیطی برای پتروشیمی‌ها، تا حد زیادی می‌تواند جلوی این تخریب‌ها و تهدیدها را بگیرد. سرمایه‌گذاری روی انرژی‌های تجدیدپذیر، باعث می‌شود که کشورهای جهان سوم به سوخت‌های فسیلی متکی نبوده و در نتیجه تهدیدها کمرنگ می‌شوند.

مدیریت صحیح دولت در این زمینه کارگشا خواهد بود. اگر به قانون ترویج توسعه پایدار عمل شود،‌ توسعه پتروشیمی‌ها بدون آسیب رساندن به محیط زیست و جوامع محلی انجام شده و دیگر تهدیدی وجود نخواهد داشت.

سخن پایانی

وجود صنایع مختلف در کشورها، می‌تواند مزایا و معایب خاص خود را داشته باشند. اما صنعت پتروشیمی داستانی دیگر دارد. به دلیل تولید مواد پتروشیمی و نوع فعالیت این واحدها،‌ پسماندها و گازهایی که از فعالیت پتروشیمی‌ها تولید می‌شود، یک تهدید مهم و جدی برای دنیاست. اینکه وجود پتروشیمی‌ها در کشورهای جهان سوم بیشتر فرصت است یا تهدید، تا حد زیادی به نحوه مدیریت این صنایع بستگی دارد. با استفاده از راه‌کارهای مناسب می‌توان در کنار استفاده از مزایای اقتصادی پتروشیمی‌ها، از پیامدهای منفی آن‌ها بر محیط زیست و سلامت انسان‌ها کم کرد.